Zelf een plan maken: het verduurzamen van je woning, waar te beginnen?

De grootste uitdaging van verduurzamen is wellicht wel de zoektocht. Waar begin je en welke maatregelen hebben voldoende nut voor jouw woning? Een lastige opgave, want nagenoeg iedere woning is anders, evenals het gedrag van haar bewoners. In deze blogpost beginnen we met de basis: het opstellen van een plan op maat. Het kost wellicht wat tijd, maar met een paar goede handvatten maak jij zelf het allerbeste plan.

Enkele aannames

Voordat we beginnen met het opstellen van een plan, zijn er wel enkele aannames:

Je bent eigenaar van de woning en mag wijzigingen aanbrengen
Je bent bereid om jezelf in te lezen in de materie om zodoende veelvoorkomende problemen te voorkomen
Veel klussen kun je zelf uitvoeren, maar bij grotere wijzigingen is een specialist de enige of betere keuze

Met dat te hebben gezegd, laten we eens kijken hoe we het plan kunnen gaan opstellen.

Waarom is er geen blauwdruk voor verduurzaming?

Het zou natuurlijk superhandig zijn als er een kant-en-klaar plan was voor het verduurzamen van een woning. Helaas is dat niet mogelijk, aangezien we in Nederland vele verschillende soorten woningen hebben gebouwd. Lange tijd hadden we goedkoop aardgas tot onze beschikking en was er weinig noodzaak van (goed) isoleren. We bespaarden liever geld tijdens de bouw van de woningen en namen de variabele kosten van het energieverbruik voor lief. Met stijgende prijzen van het aardgas en schommelende prijzen voor die van stroom, is verduurzamen erg rendabel. De vraag blijft alleen nog welke maatregelen het beste passen bij een woning. Een woning uit 1960 is namelijk anders gebouwd dan een woning uit 1990, die op zijn beurt weer onder een eerder bouwbesluit is gebouwd dan een woning uit 2020.

Het bouwbesluit vormt voor veel woningen de basis en beschrijft waar deze constructief aan dient te voldoen. Door technische en andere voorwaarden voor te schrijven is de kans groot dat een woning een veilige basis vormt om in te wonen. Ook onderwerpen zoals isolatie en ventilatie zijn onderdeel van het bouwbesluit en zijn door de jaren heen steeds stricter geworden. Mede hierdoor is de hoeveelheid isolatie toegenomen en de ventilatie flink verbeterd. Kortom, het bouwjaar en het bijbehorende bouwbesluit vormen een goed startpunt.

De basis

Een plan op maat begint bij een goede basis. We gaan gegevens verzamelen over de woning, zodat we een startpunt hebben. Deze informatie is ook nuttig als we externe partijen betrekken of ons laten informeren door bijvoorbeeld een energiecoach.

Bouwjaar van de woning en bouwbesluit

De meeste mensen weten wel wat het bouwjaar van de woning is. Zo niet, dan is dit eenvoudig op te zoeken via het WOZ-waardeloket. Dan is het even terugzoeken wanneer het voorgaande bouwbesluit is ingegaan. Met deze kennis kunnen we namelijk ook vaak de minimale eise opzoeken rondom isolatie. Een aantal belangrijke bouwbesluiten zijn de onderstaande, inclusief moment van ingang:

1995 (15 december)
2003 (1 januari)
2012 (1 april)

Momenteel is het bouwbesluit van 2012 nog in gebruik, echter wel met aanvullingen. Een nieuwe woning of een bestaande woning met grote renovatie dient hier aan te voldoen.

Bouwkundige tekeningen

Naast het bouwjaar en bouwbesluit is het erg handig om de bouwtekeningen van de woning te hebben. Zo kunnen we zien hoe de woning is opgebouwd en vaak ook welke materialen er zijn gebruikt. Denk hierbij aan de dikte van het beton, maar ook het gebruik van isolatiemateriaal en de dikte.

Heb je geen tekeningen van de woning? Informeer dan eens bij de gemeente of ze een kopie in het archief hebben. Voor hele recente woningen zijn deze vaak al digitaal, voor de wat oudere woningen nog op papier. Wij konden met behulp van het gemeentearchief de tekeningen ontvangen van onze woning uit 1990.

Het bezit van de tekeningen zijn sowieso nuttig voor bij bijvoorbeeld een verstopping in de riolering, het afkoppelen van hemelwaterafvoer, maar ook waar mogelijk loze ruimte zit om kabels te verwerken. Kortom, sla deze stap niet en verzamel zoveel mogelijk informatie over de woning vooraf.

Gegevens in kaart brengen

Met de basisinformatie van een woning nu beschikbaar, is het tijd om ons echt te gaan verdiepen in de details. Hierbij is het goed om ook onderscheid te gaan maken in wat originele bouw is en welke zaken er zijn veranderd in de loop der jaren. Denk hierbij aan een uitbouw, maar ook al extra uitgevoerde maatregelen. Het is namelijk niet zo ongebruikelijke dat eerdere bewoners bijvoorbeeld al een laag isolatie op de zolder hebben aangebracht. Kortom, kijk zo nauwkeurig mogelijk wat er is gedaan tijdens de bouw en welke zaken naar alle waarschijnlijkheid later zijn gewijzigd.

Isolatie

Bij verduurzamen van de woning heeft isolatie een hele belangrijke rol. Het doel van isolatie is om in de winter de warmte binnen en de kou buiten te houden. Over het algemeen is het zo hoe dikker de laag isolatie, des te beter het vermogen om dit te bereiken. Een andere factor is het materiaal zelf en de bijbehorende warmteweerstand. Warmteweerstand geeft aan hoeveel moeite het kost om warmte door het materiaal heen te leiden. Hoe hoger de weerstand, des te beter de isolatiewaarde. Als laatste factor is er de kwaliteit van het materiaal en de implementatie. Isolatiemateriaal dat is verzakt of niet goed geklemd zit, zal alsnog een warmte langs en door het materiaal heen laten stromen.

Om een goede inventarisatie van de isolatie te doen, zijn wederom de bouwtekeningen een handig hulpmiddel. De focus hierbij ligt vooral op het dak, de gevel en de vloer. We gaan kijken naar vooral het warmteverlies van deze woningdelen.

Dak

Koude lucht is zwaarder dan warme lucht en als gevolg zal warmte van de benedenverdieping vaak ontsnappen naar boven. Iedere barrière die deze warmere lucht kan tegenhouden is zinvol. Toch zal uiteindelijk de warmte ook bij het dak terecht komen. Gelijktijdig op een koude dag zal de kou van buiten ook via het dak naar binnen komen. Er ontstaat dan een ‘gevecht’ tussen zakkende koude lucht en opstijgende warmte lucht. Hierbij koelt de warme lucht af en zal langzaamaan ook weer zakken. Kortom, de isolatiewaarde van het dak speelt een grote rol in het beperken van warmteverlies.

Met behulp van de bouwtekening en door daadwerkelijk naar het dakbeschot van binnenuit te kijken, kan de opbouw worden beschreven. Soms zal de bouwtekening een beter inzicht geven, omdat mede door afwerking de diverse lagen niet altijd zichtbaar zijn. Anderszijds zijn er vaak doorvoeren gemaakt in het dak voor beluchting of een afvoer. Meestal is rond deze doorvoeren al goed een dwarsdoorsnede te zien.

Enkele vragen om te bekijken tijdens de inspectie van het dak:

Wat voor materialen komen we tegen?
Zit er al bestaande isolatie?
Is dit later bijgeplaatst of nog origineel?
Hoe dik is de isolatie?
Is er ruimte aan de binnenkant om extra isolatie bij te plaatsen?
Zijn er vochtplekken te zien?
Is er folie zichtbaar?

Een voorbeeldje: de dakplaten zijn van EPS en zijn 9cm dik, er is geen zichtbare folie aanwezig. Er is nog 18cm ruimte tussen de gordingen.

Hoe ouder de woning, des te groter de kans dat de isolatie van het dak ondermaats is. Ook is de afwerking van belang, want we willen geen vochtophoping tussen de diverse lagen hebben of krijgen. Hierbij is het gebruik van de juiste folie dus ook van belang. Bij twijfel is het verstandig om iemand met ervaring mee te laten kijken. Dat kan een energiecoach zijn, maar ook een bouwkundige of aannemer.

Bij het naisoleren aan de binnenzijde van het dak wordt vaak een product zoals EPS, vlas of glaswol gebruikt. Alvorens een keuze te maken, is het verstandig om de materialen goed te leren kennen. Ze hebben allen hun eigen kenmerken en ook bijbehorende voor- en nadelen.

Gevel

Naast het dak heeft ook de gevel een groot oppervlak. Dat betekent dus ook een grotere kans op meer dan gemiddeld warmteverlies. Niet alleen via de muren, maar ook veel warmteverlies door de kozijnen en bijbehorende ramen en deuren. Vooral glas laat gemakkelijk warmte door. Ook goed om te realiseren is dat glas van 20-30 jaar geleden (ja inclusief ‘dubbel glas’) niet zo goed isoleert als het modernere HR++ of triple glas.

Met behulp van de bouwtekening en visuele controle bij een raam of deur, kan gekeken worden hoe dik de muren zijn. Dat wil zeggen de combinatie van buitenmuur, eventuele spouw en binnenmuur. Woningen die nog enkelsteens zijn gebouwd zijn vaak al wat ouder. Woningen na 1920 werden steeds vaker met een spouwmuur gebouwd, vooral om vochtproblemen tegen te gaan. Afhankelijk van het bouwjaar heeft de woning tijdens de bouw wel of geen isolatie in de spouwmuur.

Is er een spouwmuur?
Staat er spouwmuurisolatie op de bouwtekening?
Welke type spouwmuurisolatie is gebruikt?
Is er kans op uitzakking van het aanwezige isolatiemateriaal (b.v. glaswol)?
Is er achteraf isolatie ingespoten in de spouwmuur?
Wat voor glas zit er in (enkel, dubbel, HR+, HR++, triple)
Is het glas ouder dan 10-15 jaar?

Spouwmuur aanwezig, echter geen isolatie?

Dan is dit een interessante optie om te onderzoeken. Spouwmuurisolatie verdient zich snel terug en geeft veel extra comfort. Deze stap kan hoog op de lijst.

Oud glas in woonkamer?

Als het glas in de woonkamer verouderd is, dan lever je in op comfort. Vervanging van het glas is vaak de moeite waard, aangezien het helpt tegen koudeval en comfortklachten. Kies voor een glastype met een lage U-waarde, zoals HR++ of triple glas. Als de kozijnen in slechte staat zijn, dan kan het rendabel te zijn om meteen een grote stap te maken in de vorm van nieuwe kozijnen met triple glas. De woonkamer is immers een plaats waar je relatief veel (stil) zit. Als de kozijnen nog goed zijn, dan kan het zijn dat triple glas sowieso geen optie is vanwege het extra gewicht. Overweeg dan het glas te laten vervangen voor HR++. Ten opzichte van dubbel glas heeft het een extra warmtereflecterende coating en een gevulde luchtspouw (argon/krypton). De isolatiewaarde is een verdubbeling t.o.v. oud dubbel glas en een verviervoudiging van enkel glas.

Vloer

De vloer van een woning kan een grote invloed zijn om het comfort van haar bewoners. Weinig mensen houden van koude voeten in de winter. Het warmteverlies via de vloer is wellicht dan niet zo groot als bij de gevel en het dak, maar kan toch een aanzienlijk deel zijn. Zeker woningen met vloerverwarming hebben baat bij voldoende isolatie. Dit type warmteafgifte is dan relatief traag, maar wel erg effectief om de woning op temperatuur te brengen en te houden.

Ligt de vloer direct op het zand?
Is extra isolatie mogelijk onder de bestaande constructie?
Is er een kruipruimte beschikbaar?
Is extra isolatie nog mogelijk in de kruipruimte?

Ventilatie

Bijna iedere woning heeft een vorm van ventilatie en soms gecombineerd. Hoe ouder de woning, des te groter de kans dat er sprake is van natuurlijke ventilatie eventueel aangevuld met mechanische afzuiging. Natuurlijke ventilatie heeft beperkte energieverlies, maar is vaak niet afdoende voor een woning die steeds betere isolatie krijgt. Daarom gaat isoleren en ventileren hand in hand.

Aangezien we nog steeds aan het inventariseren zijn, is dit het moment om de ventilatie goed in kaart te brengen.

Welk type ventilatie is er?
Zitten er roosters boven ramen?
Is er al actieve afzuiging voor ‘vieze’ ruimtes zoals toilet en badkamer?
Als er een ventilatiesysteem aanwezig is, is dit alleen mechanische afzuiging of ook aanvoer van frisse lucht?

** Meer stappen volgen **