Zelf balansventilatie (WTW) aanleggen in een bestaande woning

Project

• Doel: WTW-unit plaatsen voor balansventilatie in een bestaande woning
• Bouwjaar woning: 1990
• Status: nog actief
  • Open acties
    • Maken dakdoorvoer voor afvoer condenswater
    • Aansluiten kleppen voor zonering en regeling
    • Verdelers toelichten
    • Implementatie luchtmeting in kanalen
    • Beschrijven verdunningsgraad lucht
    • Koof maken
    • Uitwerken van alle kosten

Introductie

Sinds maart 2021 heeft onze woning balansventilatie met warmteterugwinning. Overweeg je ook de ventilatie aan te pakken in je woning? Lees dan snel verder!

Isoleren VS Ventileren

Onze woning uit 1990 heeft meerdere vormen van ventilatie: mechanische afzuiging in de keuken en badkamer, aangevuld met “natuurlijke ventilatie”. Ramen en deuren kunnen open, maar dat doen we zelden in de winter. Het merendeel van de luchtverversing moet dus vooral komen door tocht. Naast dat tocht niet prettig is, willen deze oncontroleerbare luchtstromen verminderen. Dit heeft te maken met onze plannen voor betere isolatie en kierdichting. Ga je je huis beter isoleren, dan is extra ventilatie een vereiste om de woning gezond en comfortabel te houden. Kortom, er moet een permanente oplossing voor ventilatie komen die zowel in de zomer als winter werkt.

Bij het uitvoeren van grote wijzigingen aan de woning is het raadzaam om niet over 1 nacht ijs te gaan. Van het eerste idee tot aan de realisatie heeft ons zeker een half jaar gekost. Zo konden we de woning beter leren kennen in zowel een koude als warme periode. Dat gaf ons ook meteen de mogelijkheid om goed na te denken over onze lijstje met eisen en wensen. Zeker omdat we goed vergelijkingsmateriaal in de vorm van onze vorige woning, een appartement uit 2004 met zeer goede isolatie.

Ventilatiemogelijkheden

Voordat we aan de slag gaan met onze eigen eisen, kijken we eerst naar de beschikbare opties en ontwikkelingen. Zo kunnen we beter bepalen wat onze ventilatiestrategie zal zijn en de bijbehorende oplossing kiezen. Ook helpt dit om kritischer te kijken naar wat we echt belangrijk vinden en waar compromissen gemaakt moeten worden. Vooral dat laatste is belangrijk omdat we nou eenmaal te maken hebben met een bestaande woning.

Er zijn verschillende soorten ventilatiesystemen en die hebben allemaal hun eigen voor- en nadelen.

Eisen en wensen

Los van het type ventilatiesysteem hebben we uiteraard ook een lijstje met wensen opgesteld. Een aantal daarvan zijn simpelweg eisen:

• Minimaal warmteverlies
• Mag geen tocht veroorzaken
• Niet (of bijna niet) hoorbaar
• Voldoende verversing
• Zo min mogelijk geuren van buiten

De wensen zijn:

• Zuivering van lucht
• Koeling in de zomer

Minimaal warmteverlies

Het is zonde om in de winter je warmte snel kwijt te raken door teveel ventilatie, naden en kieren, of door zelfs ramen open te zetten. Dus het mag duidelijk zijn dat onze nieuwe ventilatieoplossing het warmteverlies zoveel mogelijk moet terugbrengen. Op deze manier kunnen we ons gasverbruik naar beneden brengen, het comfort verhogen en later de overstap naar een warmtepomp maken.

Mag geen tocht veroorzaken

Tocht is vooral een aanslag op het comfort. Dus we willen zo min mogelijk tocht hebben door naden en kieren, maar ook de ventilatie mag ook niet tocht veroorzaken.

Niet (of bijna niet) hoorbaar

Ieder beetje geluid kan als storend worden ervaren. Het ventilatiesysteem moet zo stil mogelijk zijn, zeker gedurende stille momenten zoals de avond en nacht. Het systeem zelf kan zogeheten kastafstraling geven door de aanwezigheid van bewegende onderdelen (ventilatoren). Ook de ventilatiebuizen kunnen door drukverschillen geluid gaan maken, evenals ventilatieroosters. Dit vergt dus aandacht voor zowel de gebruikte onderdelen, ondergronden, als plaatsing.

Voldoende verversing

Stilstaande lucht kan erg stinken. Wie wel eens een bergzolder bezoekt herkent vast de ‘dode’ lucht die daar meestal hangt. Zeker als er grijze knaagdiertjes leven. Na een tijd ruiken opgeslagen dozen en kleding muf. Kortom, we willen voldoende verversing in alle vertrekken, inclusief de zolder.

Naast het voorkomen van muffe lucht, is voldoende verversing ook nodig om de binnenkwaliteit te kunnen waarborgen. Dat doet me denken aan die muffe lucht bij het betreden van schoollokaal waar net 25-30 scholieren hebben gezeten. De veroorzaker is de combinatie van vluchtige organische stoffen (zweet, parfum, etc.) en CO2. Kortom, deze factoren willen we in onze woning ook aanpakken. De VOS-waarde is wat lastiger, aangezien die heel snel op en neer kan gaan. Daarom gaan we later de ventilatie mede sturen op CO2. De vraag is alleen wat een goede CO2-waarde is, of anders gezegd, wanneer hij slecht is.

In het bouwbesluit van 2012 (in 2021 herziend) staan eisen rondom CO2-meters. Niet alleen zelfkalibratie, maar ook signalering. Die signalering is vervolgens in 3 groepen ingedeeld. CO2-meters hebben vaak een “stoplichtje” (verkeerslicht) met de kleuren groen, geel en rood. Dan krijg je deze vertaling van de diverse CO2-concentratie naar kleur:

• Groen: <1000 ppm;
• Geel: 1001-1400 ppm;
• Rood: 1401 en hoger;

ISSO heeft een document gepubliceerd dat zich o.a. richt op fijnstof en CO2. Hierin staat de referentie aan bouweisen, in het bijzonder voor schoolbesturen en de keuze uit verschillende kwaliteitsklassen. Citaat: “Klasse C is gelijkwaardig aan eisen in de bouwregelgeving: CO2 < 1200 ppm. Bij klasse B dient de CO2 concentratie onder de 900 ppm te blijven en bij klasse A zelfs onder 800 ppm.”. Met die waardes vertaald naar de drie kleuren, komen we dan op:

• Groen: <800 ppm;
• Geel: 800-899 ppm;
• Rood: 900 en hoger;

Kortom, aan de eisen van ventilatie om CO2-concentraties beperkt te houden, daar kun jezelf mooi in verdwalen. Voor onze woning gaan we in ieder geval een stap verder. Daarover later meer.

Stank en luchtzuivering

Stank van buiten is voor de meeste ventilatiemogelijkheden een uitdaging. Echter door lucht gecontroleerd via luchtkanalen naar binnen te halen, bestaat er de mogelijkheid om extra filtratie te doen. Grove deeltjes kunnen eenvoudig worden opgevangen met standaardfilters. Speciale fijnstoffilters houden pollen, fijnstof en andere kleinere deeltjes tegen. Met aanvullende maatregelen kunnen we wellicht zelfs roetdeeltjes en geuren reduceren.

Koeling

Graag willen we de woning wat koelen in de zomer, zonder al teveel handelingen of verhoogde kans op inbraak. Op het gebied van koeling en ventilatie zijn er een beperkt aantal opties, alvorens je toch al snel bij airconditioning uit komt. Toch willen we deze optie liever zo lang mogelijk uitstellen.

Moderne WTW-units hebben de mogelijkheid om door middel van een zogeheten bypass-klep warme lucht uit de woning te halen op warme dagen. In dat geval gaat de lucht maar gedeeltelijk door de wisselaar, zodat het niet meer de frisse lucht van buiten opwarmt. Wat wel een groot verschil is tussen de units is de uitwerking hiervan. De meeste units doen dit aan de hand van temperatuurmetingen en specifieke voorwaarden aan binnen- en buitentemperatuur. Ook zijn er units die een “nightboost” hebben, die dus extra koelen in de nacht. Deze twee zaken spreken ons wel aan, zeker als het de woning een paar graden zou kunnen koelen.

Er is ook nog een andere optie, genaamd nachtkoeling of spuiventilatie. Dit werkt met het principe van opstijgende warme lucht en de ’trek’ die daarmee ontstaat. In andere woorden: voer vanaf een laag punt koude lucht aan en zet een raam open op het hoogste punt. Ondanks dat we op de zolder geen ramen hebben, kunnen we wel kijken of we dit principe op een andere manier kunnen inpassen in de plannen.

De keuze: balansventilatie (type D)

Als we naar onze eisen kijken, is balansventilatie dus de beste match. Warmte uit de woning wordt in tegenstelling tot normale ventilatie niet zomaar de woning uitgeblazen. In plaats daarvan wordt de warme binnenlucht geleid langs de koude buitenlucht. Er vindt geen vermenging plaats, aangezien de wisselaar de diverse luchtstromen gescheiden houdt. Een beetje vergelijkbaar met vloerverwarming waarin een platenwisselaar is opgenomen en de circuits gescheiden houdt. Bij het goed dimensioneren van de unit zou er geen tocht moeten optreden en blijft geluid tot een acceptabel niveau. Dit laatste is een groot struikelblok voor veel mensen. Een systeem dat geluid maakt, wordt al snel op een te lage stand of helemaal uit gezet. Daarover later meer.

Balansventilatie met een WTW lijkt dus een mooie oplossing te zijn voor onze woning. Echter, er zijn geen ventilatiebuizen zoals ons appartement dat had. Kortom, we zullen eerst deze uitdaging moeten oplossen.

Werking WTW onder de loep

Om het probleem van de missende ventilatiebuizen op te lossen, vergelijken we eerst hoe balansventilatie normaliter werkt.

Proces:

• Frisse lucht wordt via 1 kanaal aangezogen richting de WTW en gaat de warmtewisselaar in
• Deze lucht wordt via het kanalenstelsel en aanvoerventielen de verblijfruimtes in geblazen, zoals de woonkamer en slaapkamers
• Vuile lucht uit keuken, badkamer en toilet worden afgezogen (afzuigventiel) via een gescheiden kanalenstelsel en gaat ook door de warmtewisselaar
• Via de warmtewisselaar wordt warmte uit de afvoerlucht ontrokken en warmte deze de kruisende toevoerlucht op
• De afvoerlucht gaat vervolgens naar buiten

In de tijd dat onze woning werd gebouwd was “natuurlijke ventilatie” de manier van bouwen. Er is dus wat creativiteit nodig om een passende oplossing te maken.

Nu heeft onze woning een betonvloer op de benedenverdieping en de eerste verdieping. Het is dus niet zo eenvoudig om daar achteraf een buizenstelsel in te verwerken. Wat wel kan is het boren van gaten in de vloer en daarmee doorvoeren maken. Het heeft alleen niet onze voorkeur. De doorvoeren komen dan op de eerste verdieping in het zicht. Ook zou het boren zelf consequenties voor de vloer(en) kunnen hebben en de aanwezige vloerverwarming.

De mogelijkheden van aanvoer en afzuiging zijn dus beperkt. Gelukkig is er de mogelijkheid om via de zoldervloer de kamers op de eerste verdieping te voorzien van kanalen. Normaliter zou in het geval van balansventilatie de slaapkamers voorzien worden van frisse lucht, ofwel door middel van aanvoer. In dit geval draaien we het om. Net zoals de badkamer, keuken en toilet, krijgen deze afzuiging. Frisse lucht zal ingeblazen worden op de hal/vide en zo door het huis heen kunnen trekken. De keuze om te in te blazen via de hal is omdat dit geen verblijfsruimte is en derhalve het acceptabel is dat iets kouder wordt dan bijvoorbeeld een woonkamer. Met afzuiging in de slaapkamers is er het bijkomende voordeel dat ronddwarrelende stofdeeltjes weggezogen kunnen worden. Hopelijk daarmee ook een reductie van stof en stofmijt.

Rondje door het huis

Om beter te bepalen wat en hoeveel we geventileerd willen hebben, hebben we eerst gekeken naar de ruimtes.

Hal

Centraal gelegen in de woning, met voordeur en doorgang naar de woonkamer. Tevens is hier onze meterkast, met daarin het leidingwerk. Helaas loopt deze meterkast niet helemaal door naar boven, dus we kunnen geen leidingen of ventilatiekanalen hierin kwijt om op de zolder te komen. Aangezien het 1 grote ruimte is, zit er niks anders op dan aan de kant van het toilet omhoog te gaan en een doorgang te maken naar de zolder. Gelijktijdig komt deze oplossing ook met een paar onverwachte voordelen. Zo kunnen we later extra kabels omhoog werken, zoals voor zonnepanelen, een eigen stroomgroep op de zolder en bekabelde netwerkconnectiviteit.

Aangezien verse lucht ingebracht gaat worden via de hal is het niet ondenkbaar dat deze ruimte wat kouder wordt. Ondanks dat balansventilatie warmteterugwinning heeft, zal de lucht in de winter meestal kouder zijn. Dat is gelukkig niet zo’n probleem aangezien het geen verblijfsruimte is. Tevens is er ook in de hal vloerverwarming en een radiator, zodat we de verschillen zoveel mogelijk kunnen terugbrengen. Wel moeten we opletten met tocht, dus in een later stadium gaan we proberen de lucht zoveel mogelijk verdelen over de ruimte.

Badkamer

Momenteel heeft de badkamer afzuiging door middel van een ventilatiebox. Er zitten twee ventielen. Dit werkt goed en houdt de badkamer droog. Gelijktijdig heeft dit als nadeel dat de heerlijk warme badkamer flink afkoelt door het continue ventileren. Om dat weer te compenseren, gaat de ventilatie alleen aan als er beweging is of het stroomgebruik laat zien dat de unit actief is. In dat laatste geval is dat door de automatische detectie van vocht en gaat de unit harder draaien. Door naar het stroomverbruik weten we dat hij actief is en onderbreken we op dat moment niet het schakelcontact. Als hij later weer op het lage niveau zit (<8 watt), dan schakelen we hem alsnog uit.

Wat we graag zien in de badkamer is dat deze gedurende de dag licht wordt geventileerd, zodat vocht en bijbehorende schimmels geen kans maken. Als er dan een toename van vocht is (lees: douchen), dan extra ventileren in die ruimte.

Keuken

De open keuken heeft momenteel ventilatie naar buiten. Dit willen we graag zo houden, zodat het merendeel van de kookluchten en -vocht naar buiten kan. In onze vorige woning, een appartement, hadden we een recirculatiekap. Ideaal om warmte binnen te houden, maar kookgeuren bleven toch nog enige tijd hangen. Een ander nadeel is dat afzuigkappen vaak het nodige geluid produceren, niet echt fijn tijdens het eten. De ervaring leert dat hij al snel wordt teruggezet naar een lagere stand.

Met bovenstaande in gedachten, kiezen we in dit huis voor een combinatie: naar buiten + afzuiging via de WTW. Om te voorkomen dat de ventilatiebuizen vettig worden, is de wens om slim te schakelen met de afzuigkap. Als deze actief is, dan zetten we de WTW op een lage stand. Op het moment dat de afzuigkap wordt uitgeschakeld, springt de WTW meteen weer bij om de zwevende deeltjes (en fijnstof!) weg te zuigen. Met deze combinatie kunnen we de kracht van de afzuigkap combineren met de stille maar continue ventilerende werking van de WTW.

Update: we zijn toch afgestapt van afzuiging direct naar buiten. Door de grote capaciteit van een afzuigkap en dat deze eigenlijk relatief lang na moet lopen (na het koken), kwam er onnodig veel koude lucht naar binnen. We zijn dus alsnog recirculatie gaan gebruiken in combinatie met een plasmafilter.

Woonkamer

De woonkamer en keuken hebben gezamenlijk een U-vorm en zij omsluiten samen de hal, die een vierkante vorm heeft. De hal zal worden gebruikt om frisse lucht de woning in te krijgen. Om deze frisse lucht ook in de woonkamer te krijgen, wordt er een ventilatierooster gemaakt bovenin de hoek van de aangrenzende muur. Hierdoor kan lucht de woonkamer in, om zo de zithoek meteen te voorzien van verversing. Aangezien de woonkamer in verbinding staat met de open keuken, kan lucht eenvoudig rond stromen. Eventuele onderdruk door het inschakelen van de afzuigkap is geen probleem, aangezien we een open haard hebben met een buis naar het dak.

Om zeker te weten dat de luchtverversing afdoende is, monteren we een multisensor in de woonkamer. Zo kunnen we tijdens onze aanwezigheid snel zien hoe het gesteld staat met de luchtkwaliteit en ook de automatische aansturing doen bij toename van het CO2-gehalte of de vluchtige organische stoffen (VOS).

Update: na het overstappen op recirculatie in de keuken, hebben we de kachelpijp van onze open haard afgesloten. Na meerdere reinigen bleef deze stinken door creosoot, een teerachtige aanslag aan de binnenzijde van de pijp. Na het sluiten is het comfort ook flink omhoog gegaan en uiteraard een enorm luchtlek gedicht.

Toilet

Het toilet werd voorheen voorzien van afvoer door middel van een ventilator verbonden met de lichtschakelaar. Toen we de woning betrokken zat er nog een oude stoffige ventilator in, die overduidelijk geen onderhoud heeft gehad. Deze hebben we snel vervangen voor een modern exemplaat van Vent-Axia die ook kon opschalen aan de hand van licht, vocht en geuren. Dit principe werkt natuurlijk goed, echter heeft ook nadelen zoals warmteverlies.

In de herfst merkten we al snel dat warme lucht de woning verliet, aangezien de ventilator continue draaide. Het configureren op een lager niveau had slechts beperkt effect. De optie om weer op de lichtschakelaar te werken zou dan beter zijn geweest, ware het niet dat kou alsnog naar binnen kon als de ventilator niet draaide. Dat is weer te verhelpen met een terugslagklep. Die moet dan wel goed te plaatsen zijn en dat was door het gebruik van een flexibele slang niet goed mogelijk.

Dus na wat wikken en wegen, besloten we dat ook het toilet voorzien zou worden met balansventilatie.

Slaapkamers

We hebben drie slaapkamers, waarvan 1 grote met ongeveer een dubbele oppervlakte van de andere 2 samen. De slaapkamers worden gedurende dag wat minder vaak benut, in de nacht uiteraard wat meer. Dus hier willen we graag ventilatie afhankelijk van de gemeten CO2-waardes.

Plan van aanpak

Met al deze informatie in het achterhoofd, tijd om een plan op te stellen:

• Bepalen benodigde capaciteit
• Tekeningen maken
• Selectie van WTW
• Selectie van verdeelsysteem
• WTW-unit plaatsen
• Maatregelen tegen geluid
• Doorgang maken in zoldervloer
• Dakdoorvoeren
• Boren van gaten in muur
  • Keuken
  • Toilet
  • Woonkamer
  • Grote slaapkamer
• Afzuigventielen slaapkamers
• Plaatsen wandcollector keuken
• Aansluiten verdeelslangen
• Verdeelsysteem koppelen
• Ventilatieventielen plaatsen

Capaciteit bepalen

Het gehele systeem moet ruim genoeg zijn opgezet om voldoende capaciteit te hebben. We dienen te kijken naar meerdere onderdelen, zoals buizen voor aanvoer en -afvoer, inpandige buizen en het maximale debiet van de WTW-unit. De vertrekken in onze woning die actief geventileerd moeten worden hebben een inhoud van ongeveer 400m3. Hierbij is de bergzolder niet meegeteld, ondanks dat we die licht willen ventileren.

Om de capaciteit van de WTW te bepalen, heb ik gekeken naar het bouwbesluit en ons vorige appartement (inhoud 260m3, WTW-unit 300m3/uur). Goed om te weten is dat een bouwbesluit een minimale ventilatie benoemt met daarbij gekeken naar het oppervlak van de ruimte en haar functie. Helaas is het met veel standaarden zo dat zij compromissen moeten maken. Er zijn simpelweg meerdere oplossingen mogelijk zijn en niet allen zijn even flexibel. De standaard moet dus uitgaan van een minimale ondergrens die veilig wordt geacht. Ook het bouwbesluit stelt vaak de ondergrens, niet het meest optimale. In ons geval gaan we slim ventileren aan de hand van aanwezigheid en luchtmetingen. Het is dus niet erg dat sommige ruimtes bij afwezigheid tijdelijk minder geventileerd worden dan het bouwbesluit voorschrijft. Dit compenseren we ruimschoots door op de andere momenten zeer gericht te ventileren.

Gekeken naar de ruimtes en benodigde ventilatie, lijkt een unit van 400m3/uur voldoende. Dit ligt ook redelijk in lijn met het appartement, waar we al experimenten met aansturing op CO2 hadden. Vaak bleek de woning goed geventileerd te houden met een capaciteit van 120-200m3/uur, met een uitschieter naar maximale capaciteit bij koken en douchen.

Tekeningen maken

Onze zolder bestaat uit drie compartementen, ieder gescheiden door een muur met een doorgang. Toegang tot de zolder vindt plaats met een vlizotrap en zit in het achterste deel van de woning. In dit deel bevinden zich twee slaapkamers. Mede vanwege de vlizotrap en doorvoer naar het middendeel, is een set van buizen niet gewenst. Daarom ben ik begonnen met enkele schetsen, hoe de afvoerlucht zou kunnen lopen.

Selectie van WTW

De juiste WTW-unit kiezen is minder eenvoudig dan het lijkt, zeker bij een renovatieproject. Wel weten in ieder geval dat we een capaciteit van 400m3/uur willen, nu nog een merk en type.

We hadden ervaring met oude Orcon-unit uit 2004 en een Brink Renovent Excellent 300. De documentatie van Brink is erg minimaal, echter de koppeling via eBus werkte voorheen goed. Ik besloot om met deze ervaring ook hier een eisenlijstje op te stellen:

• Stille unit
• Heater t.b.v. vorstbeveiliging
• Goede documentatie beschikbaar (ook voor techneuten)
• Bij voorkeur ethernetaansluiting, anders een veelgebruikte interface
• Beschikbaarheid van tools ten behoeve van aansturing

Na lang zoeken en vergelijken, kwam het Belgische merk Duco als winnaar naar boven. De producten die zij maken zijn goed afgewerkt en er is overal technische documentatie voor. Tevens hebben zij een uitbreiding voor de WTW-unit (communication print) om deze op meerdere manieren te configureren. Deze print vult het systeem aan met ethernet en modbus, beiden bewezen en stabiele technieken.

Winnaar: DucoBox Energy Premium

Voor onze woning kozen we een Links model, dat wil zeggen dat de aansluitingen naar de woning toe aan de linkerkant zitten. Naast links en rechts, komt de DucoBox Energy Premium in verschillende versies, zoals modellen met 1 of 2 zones, met of zonder preheater. We gaan zelf de zones benoemen en aansturen, dus 1 zone is voldoende. Preheating is wel wenselijk, zodat op koude dagen de unit deze kan gebruiken om het toestel vorstvrij te houden.

Verdeelsysteem en verdeelslangen

Wandcollector keuken

In de keuken komt een rooster, met daarachter een wandcollector. Deze wordt zoals de naam al doet vermoeden gemonteerd op de muur. In ons geval dus aan de kant van de hal, waar de slangen omhoog zullen lopen. Allereerst dienen we wat boorwerk te doen. Aangezien we ongeveer een gat van 200x100mm moesten hebben, besloten we twee ronde gaten te maken met een gatenzaag (102mm). Dat geeft minder troep en een kleinere kans op beschadigingen aan de muur. Het boren in dit deel van de muur viel mee, ondanks dat het lastig werken is in de hoek boven enkele keukenkastjes.

Nu het stoffige werk is gedaan, kan de wandcollector gemonteerd worden.

Tips:

• Bedek zoveel mogelijk met grote stukken plastic
• Gebruik een oude handdoek of verhuisdekens rondom de plekken waar geboord wordt
• Test eerst met een leidingzoeker of spanningsmeter waar veilig geboord kan worden

Gat en verdeelslang naar toilet

Het toilet wilde we dus graag ook meenemen in de ventilatie. De vraag was alleen of dit mogelijk was, aangezien er het een en ander verstopt zat achter een verlaagd plafond. Na het uitbreken van dit plafond, werd het al snel duidelijk dat er een paar verwarmingsbuizen in de weg zaten. Daarom hebben we gekozen om een deel van de balken weg te halen waar het plafond aan hangt. Na het boren van het gat en plaatsen van de slang, ziet het er nu zo uit:

Het missende stukje balk gaan we terugplaatsen, met extra versteviging. Uiteraard dienen we voorzichtig te zijn met het plaatsen van het nieuwe plafond, zodat we onze nieuwe buis niet doorboren…

Gat naar woonkamer

Vanuit de hal moet de lucht naar de woonkamer gaan stromen. Dit wordt dus eigenlijk niks meer dan een gat door de muur met aan beide zijden een ventilatierooster.

WTW-unit plaatsen

De zolder de meest voor de handliggende plaats waar we een WTW-unit kunnen plaatsen, mede vanwege de omvang, het geluid en de aansluitingen. Volgens de specificaties weegt de unit ongeveer 47 kilogram. Dat is nog niet het ergste, maar hij moet wel helemaal naar boven. Dit betekent in ons geval ook het verwijderen van de bestaande vlizotrap, evenals het maken van een tijdelijke constructie om de unit op te plaatsen. Vervolgens zijn we over de doos heen geklommen en hebben we met banden de doos naar boven getild.

Tips:

• Teveel versteviging bestaat niet
• Spanbanden mogen eigenlijk niet gebruikt worden om te tillen. Verdeel de krachten en zet alles goed vast.

In de doos heeft Duco ook tips bijgevoegd die de moeite waard zijn om te lezen. Dat is ook meteen een suggestie: lees de installatiehandleiding goed. Ieder merk heeft haar eigen voorkeuren wat betreft plaatsing en het gebruik van kanalen.

Maatregelen tegen geluid

Voor een ventilatiesysteem is het acceptabel dat deze tijdelijk te horen is, bijvoorbeeld tijdens het douchen. Dat wordt een ander verhaal als je in bed ligt en er nagenoeg geen omgevingsgeluid meer in. Kortom, voordat we besloten om de nieuwe oplossing te plaatsen, bestond mijn huiswerk uit het onderzoeken waarom ventilatiesystemen geluid maken en hoe dat zoveel mogelijk terug te beperken.

Maatregelen:

• Voldoende massa van wand of voldoende massa onder de unit
• Geluidsisolatie om de kast
• Demper voor kastafstraling
• Dempende ventilatiekanalen

Tevens heeft Duco zelf al het nodige gedaan om haar units zo stil mogelijk te maken. Vermoedelijk dat de kast daarom ook zo zwaar is.

Wand en vloer

Voor ons viel de montage aan de wand om meerdere reden af. Allereerst vanuit de angst dat trillingen via de muur hoorbaar zouden worden op de onderliggende verdieping. Gelijktijdig was het niet eens mogelijk, omdat de muur voldoende massa moet hebben om een zware kast te kunnen dragen. De relatief kleine muren op de zolder bestaan uit kalkzandsteen en hebben dus een veel kleinere massa dan een wand van beton.

De houten zoldervloer heeft onder de planken een dikke laag glaswol. Dat dempt geluiden naar beneden, maar trillingen kunnen natuurlijk ook via de planken en balken hoorbaar worden. Nou staat de unit al op een zogeheten montagestoel, een metalen frame met rubberen doppen. Om zeker te zijn dat het geheel voldoende massa heeft, hebben we daarom een ontdreuningsplaat gemaakt. Deze onderbreekt de trillingen en dient gelijktijdig als geluidsisolatie.

Dempende ventilatiekanalen

De aanvoer van lucht (buiten–>WTW) bestaat is een starre buis met isolatie en daar zal weinig geluid zich kunnen ontwikkelen. Echter de buis die naar de woning toe gaat (WTW–>woning in), die heeft kans op geluid van de ventilator. Vandaar dat we in dat pad gebruik hebben gemaakt van een flexibele slang die zowel geluid als thermisch isoleert.

Inzichten:

• Een starre buis dempt afstraling van de kast, de trillingen die het apparaat veroorzaakt
• Een flexibele buis dempt het geluid van lucht door de kanalen
• Waar mogelijk kan een combinatie van beiden het geluid bijna geheel dempen

Dakdoorvoeren

Voor een WTW zijn er normaliter twee dakdoorvoeren nodig: aanvoer en afvoer van lucht. In ons geval een derde in de vorm van condenswaterafvoer. Helaas hebben we geen afvoer beschikbaar op de zolder, dus we moeten hier creatief zijn. We hebben ervoor gekozen om een gat te maken in het dakbeschot onder een kleine hoek. Zo kan het condenswater naar buiten lopen.

In de woning zelf maken we gebruik van een doorzichtige PVC-buis, zodat we in het begin kunnen controleren of er condens is en of deze tevens goed weg loopt.

Luchtaanvoer

Om verse lucht de woning in te krijgen gebruiken we een geïsoleerde dakdoorvoer van Thermoduct. De buizen aan de binnenkant van de woning zijn ook van dit merk en hebben een diameter van 200 millimeter. We hebben voor deze diameter gekozen omdat deze Duco WTW-unit een binnendiameter heeft van 160mm en buitendiameter van 190mm. Het is dan beter om de buizen wat groter te nemen zodat de capaciteit hoger is en de luchtsnelheid daalt. Een lagere luchtsnelheid betekent over het algemeen ook minder geluid. Zelf was ik overigens wel verbaasd over die vreemde buitendiameter, aangezien in de wereld van ventilatie we meestal diameters zien van 125, 150, 160, 180, 200, 250, etc.

Luchtafvoer

Voor de afvoer van “vuile” lucht gebruiken we een horizontale dakdoorvoer. Deze ligt in dezelfde hoek als het dakbeschot met een kleine opstaande kap tegen het regenwater. De reden om deze te gebruiken voor de afvoer is zodat we in hetzelfde dakdeel kunnen blijven als de aanvoer. Normaal gezien is er een minimale afstand nodig om te voorkomen dat je afgevoerde lucht weer gaat aanzuigen. In ons geval halen we door middel van een “pijp” de lucht binnen en blazen we de vieze lucht in een bijna rechte lijn van de woning vandaan. Zo is de kans dat we deze lucht weer aanzuigen minimaal, zeker als er ook maar een klein beetje wind staat.

Vervolgens plaatsen we de horizontale dakdoorvoer volgens de instructies. Dit bestaat uit het doorzagen van enkele tengels en panlatten, zodat de dakdoorvoer geplaatst kan worden. Nieuwe versteviging is aangebracht en het geheel vervolgens vastgezet. De volgende stap is het afwerken van de binnenkant.

Doorgang maken in zoldervloer

In de hal komt dus de aanvoer van frisse lucht, afkomstig van de WTW-unit. Tevens komen er drie ventilatieslangen (90mm) voor de afvoer, waarvan er twee van de keuken zijn en een enkele van het toilet. De houten zoldervloer bestaat uit balken, voorzien van planken bovenop en gipsplaten aan de onderkant. Daar tussenin zat ongeveer 6-7 centimeter glaswol, maar dit hebben we intussen vervangen voor een laag van 14 centimeter. Behalve op de plek waar we wisten dat de doorvoer moest komen, dat deel hadden we uiteraard open gelaten.

Met behulpd van een schrobzaag is een gat in gipsplaten zo gemaakt. Met een draaiende beweging gaat de scherpe punt van de schrobzaag door de plaat. Vervolgens zijn de inkepingen snel te maken maken een zaagbeweging. Voor alsnog hebben we een rechthoekige vorm gezaagd, aangezien er naast ventilatie nog verschillende mantelbuizen in moeten komen.

Aansluiten verdeelslangen

De verdeelslangen kwamen op een grote rol van 50 meter. Dus het was één grote slang met een aardige omvang en gewicht. In de woonkamer hebben we deze voorzichtig in delen afgerold. Om te voorkomen dat de rol ineens door de woning zou rondzwiepen, hebben we hem steeds met 1 stuk touw weer vastgeknoopt. Vervolgens het afgerolde deel met een PVC-zaag op maat gemaakt en de bramen weggesneden met stanleymes. Een ontbraammes was handig geweest, maar die hebben we niet in huis.

Het aansluiten op de verdeeldozen en wandcollector was eigenlijk zeer eenvoudig. Dit is een kwestie van de verdeelslangen recht erin plaatsen en goed doordrukken todat deze drie keer klikt.

Alleen de afwerking in de vorm van een koof is nu nog nodig.

Ventilatieventielen plaatsen

Als laatste is er natuurlijk ook nog de afwerking van het geheel. Voor zowel de gaten in de muur als het plafond hebben we gekozen voor ventilatieventielen van Vent-Axia. Deze zien er kwalitatief goed uit en zijn in maar liefst 26 verschillende standen in te stellen. Tevens is de optie om een ‘air blocker’ te plaatsen, waarmee 1/3e van de toevoer geblokkeerd kan worden, om zo luchtstromen beter te sturen.

De montage van de ventielen stelt weinig voor. Wel hebben we in de gaten eerst een 127mm instortring geplaatst. De ventielen hebben namelijk een rubber randje en dat blijft beter vastgeklemd zitten dan aan steen.

Gebruikte hulpmiddelen

Gereedschap

• Boormachine
• Dakdoorvoer (aanzuiging)
• Duimstok
• Horizontale dakdoorvoer (afvoer)
• Gatenzaag (102 mm, 127 mm, 200 mm)
• Hamer
• Leidingzoeker
• PVC-zaag
• Schrobzaag
• Schroefmachine
• Warmtebeeldcamera

Overig

• Plastic
• Spanbanden
• Touw
• Verhuisdekens

Kosten

Het zelf aanleggen van het systeem maakt het geheel een stuk goedkoper. Desalniettemin zijn er alsnog de nodige kosten. Bij deze een eerste opsomming van de kosten van het gehele systeem:

Prijzen zijn de afgelopen jaren flink gestegen, dus waar mogelijk zijn ze bijgewerkt en niet per definitie de prijzen die wij hebben betaald.

Terugverdientijd en baten

Wie aan kosten denkt, denkt al snel aan terugverdiendtijd. Balansventilatie helpt zeker met het besparen van energie door de warmteterugwinning. Gelijktijdig is het moeilijk te zeggen hoeveel je daadwerkelijk ermee gaat besparen, simpelweg omdat iedere woning anders is. Ook het gedrag van de bewoners maakt een groot verschil. Daarom geef ik hier geen berekening van een eventuele terugverdientijd, maar wel een paar algemene opmerkingen.

Opwarmen en koelen

Balansventilatie zorgt ervoor dat lucht egaler door de woning wordt verdeeld en gelijkmatiger kan opwarmen. De warmte wordt continue teruggewonnen, waardoor de afkoeling van het huis ook minder snel gaat. Dat geeft al comfort. Dan is er de optie om in de zomermaanden de woning in lichte mate te koelen. Ondanks dat het geen airco is, helpt balansventilatie om frisse lucht gedurende de nacht de woning in te brengen. Vaak is dit in combinatie met een bypass, zodat de warme lucht uit de woning niet de inkomende luchtstroom opwarmt.

Baten: Schonere lucht

Uiteraard is een goed geventileerde woning fijner dan het alternatief: vochtig en muf. Ventileren wordt steeds belangrijker naarmate onze woningen betere isolatie krijgen. Gelijktijdig biedt balansventilatie nog een extra optie: het reinigen de lucht. Veel woningen hebben een slechter binnenklimaat dan de buitenlucht. Gelijktijdig is deze laatste ook niet schoon, zeker niet in de wintermaanden waarin houtkachels en allesverbranders de lucht voorzien van fijnstof en schadelijke stoffen. Om nog maar te zwijgen over wat van snelwegen, onze veestapel en de luchtvaart afkomstig is.

Met balansventilatie kunnen we luchtstromen strakker dirigeren en daarmee krijgen we ook controle. We halen frisse buitenlucht binnen, maar voordat we deze de woning in brengen kunnen we deze in stappen door een wasstraat halen. Allereerst met een generiek filter dat grove stofdeeltjes en insecten tegenhoudt. Dit is voornamelijk ter bescherming van de ventilatie-unit en doet weinig tegen fijnstof. Voor fijnstof hebben we een F7-filter nodig (of hoger). De meeste apparaten ondersteunen tegenwoordig dit type filter, zodat er een hoop minder (fijn)stof binnen komt. Wil je nog verder gaan om ook geuren tegen te houden, dan is er de optie om een filterbox te plaatsen. Deze kast wordt geplaatst na de ventilatie-unit en filter de lucht voordat het de woning in gaat. Meestal zijn deze filterboxen voorzien van koolstoffilters.

Wij hebben in de herfstperiode van 2021 een filterbox geplaatst, voornamelijk om de geur van houtstook tegen te gaan in de winter en de rest van het jaar fijnstof en pollen uit de lucht te halen.

Lees meer: Filterbox tegen geuroverlast zoals van houtstook

Conclusies en tips

Dit project was een flinke klus, van het vooronderzoek tot daadwerkelijke uitvoering. Het vergt geduld, creativiteit en de nodige handigheid. Het is goed om zaken zelf te doen, maar let op je veiligheid met het gebruik van scherp gereedschap zoals gatenzagen. Niet alleen is er de kans voor verwonding, maar ook dat een dergelijke zaag weg kan schieten en je pols kan breken. Neem de tijd of laat de gevaarlijke klussen over aan een professional.

Bij het aanbrengen van aanpassingen in de woning is het raadzaam om doordacht te werk te gaan. Zo konden wij niet altijd de openingen maken waar we wilden, mede door de aanwezigheid van elektra. Een goede voorbereiding helpt, maar eveneens belangrijk is het meten. Gebruik alle hulpmiddelen die je tot je beschikking hebt om zo veiliger te kunnen werken en onnodige schade te voorkomen.

Mede naar aanleiding van deze werkzaamheden kreeg ik ook de vraag hoe het systeem bevalt. Daar kan ik kort over zijn: super! Het geluidsniveau is prima aangezien het systeem bijna niet te horen is.

Speciale dank

Dit project was niet mogelijk geweest zonder de enorme handigheid en geduld van mijn vader. Dank!