Wat is een gezond binnenklimaat?

Het comfort van een werkplek of woning is iets waar we niet vaak bij stil staan, tenzij er iets mis is. Kou of een vreemde geur, om zomaar eens twee dingen te noemen. Een gezonde woning kent een bepaalde balans, een samenspel tussen diverse factoren. In dit artikel kijken we naar diverse factoren die een woning comfortabel(er) kunnen maken.

Wat is binnenklimaat?

De term binnenklimaat is een breed begrip dat ons woon- en werkgebied beschrijft. In deze omgeving bepalen diverse factoren hoe groot het genot is om die ruimte te verblijven. Denk hierbij aan de luchtkwaliteit, temperatuur en geluid. Een gezond binnenklimaat geeft rust en voelt comfortabel. Een ongezond binnenklimaat daarentegen kan de bron zijn van stress, slaapproblemen, huidklachten, schimmel- en vochtproblemen. We staan er niet vaak bij stil, maar het binnenklimaat is misschien wel 1 van de belangrijkste factoren waar we dagelijks mee te maken hebben. Of je nou in een werkruimte zit, aan het relaxen bent in de woonkamer, of slaapt in de slaapkamer, het binnenklimaat bepaalt grotendeels je comfort.

Belangrijkste indicatoren voor binnenklimaat

Muffe lucht

Bijna iedereen heeft het wel eens ervaren, een ruimte die niet al te fris ruikt. Van een klaslokaal tot woning, er zijn genoeg plaatsen met een ongewenste geur. Ook onze woning had zo’n plek en dat is de garage. Sinds het aanbrengen van een ventilatiesysteem is het een stuk verbeterd. De oorzaak? In het kort komt het op vocht neer. Teveel vocht kan schimmel veroorzaken en dat was bij ons ook het geval. Naast de schimmel ontstaat er ook een geur, bestaande uit de combinatie van nat hout, een openstaande wasmachine en de opslag van diverse materialen.

Goed om te weten is dat geuren ontstaan door meerdere bronnen:

• Aerosolen
• Gassen
• Moleculaire deeltjes

Aerosolen is een term die we sinds de COVID-epidemie vaak hebben gehoord. Kleine druppeltjes water die in de lucht hangen. Daarin kan een virus zitten, maar ook zoiets onschuldigs als mist. Een andere vorm van aerosolen is rook, waarbij witte rook vooral vochtige deeltjes hebben en zwarte rook uit roet bestaat. Een open haard of kachel kan dus een bron van aerosolen zijn in een woning.

Als we spreken over gassen dan is de meest typische geur wel die van onze aardgas. Niet dat aardgas zelf zo goed waarneembaar is, maar wel doordat deze voorzien van een geurprofiel zodat iedereen het direct herkent als gas in de woning lekt. Een ander recent voorbeeld van geuroverlast uit eigen ervaring was die van het uitrijden van mest. Onze garage stonk het enorm naar rotte eieren. Snel naar buiten en daar ruiken en precies hetzelfde. Vermoedelijk was het een bepaalde concentratie waterstofsulfide, die in lagere hoeveelheden precies zo ruikt als rotte eieren.

Naast gassen zijn er ook nog moleculaire deeltjes die het geurprofiel bepalen. Denk hierbij aan de typische geur van een nieuw product van rubber, zoals een mat. Na een tijdje verdwijnt dit vaak, tenzij factoren zoals temperatuur en luchtvochtigheid veranderen en de geur opnieuw waarneembaar kunnen zijn.

Temperatuur

De volgende factor die het comfort van een ruimte bepaalt is temperatuur. Te koud of te warm en het zal al snel niet meer comfortabel zijn. Dat heeft vooral te maken met onze eigen lichaamstemperatuur. Is een ruimte te koud, dan moet ons lichaam harder werken op op temperatuur te blijven. Te warm en het lichaam zal de overbodige warmte kwijt willen, tot het punt dat afkoelen steeds lastiger wordt. Dat is zeker merkbaar in die warme zomers die we de laatste jaren hebben gehad.

Luchtvochtigheid

Lucht kan een bepaalde hoeveelheid vocht vasthouden. Als we dat combineren met de temperatuur, dan spreken we over een relatieve luchtvochtigheid. In andere woorden, warmere lucht kan meer vocht bevatten. Koudere lucht of oppervlakken minder en daarmee neemt de kans op condensatie toe. Voor de meeste woningen en haar bewoners ligt de ideale relatieve luchtvochtigheid tussen de 40-60 procent. Een te hoge waarde komt relatief vaak tijdens de zomerdagen, zeker als zon en regen elkaar afwisselen. Een te lage waarde komt eerder voor tijdens de winter, zeker als het vriest. Voor mens en dier kan dit huidklachten veroorzaken, meubels en materialen kunnen gaan scheuren. Ieder onderdeel in huis zal anders reageren.

De relatieve luchtvochtigheid kan eenvoudig worden gemeten met een luchtvochtigheidsmeter, ook wel hygrometer genoemd. Ze zijn er zowel in analoge uitvoeringen als digitaal. Een standaard hygrometer zal temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid aangeven.

Bij een te hoge luchtvochtigheid is het raadzaam om de oorzaak te achterhalen. Tips om de juist de luchtvochtigheid te verhogen zijn te vinden in het artikel Wat te doen bij een lage luchtvochtigheid? op deze blog.

CO2

Nog een mooie factor gerelateerd aan het binnenklimaat is koolstofdioxide, ofwel CO2. Zolang CO2 de hoeveelheid zuurstof niet helemaal heeft verdrukt is het niet zozeer schadelijk. De concentratie CO2 in de binnenlucht geeft wel een prachtige indicatie hoe het met het binnenklimaat is gesteld.

We drukken de concentratie CO2 in de lucht uit in ppm dat staat voor parts per million (het aantal deeltjes per miljoen getelde deeljes). Een lage waarde (425-600ppm) geeft aan dat er voldoende ventilatie is. Het gebied van ongeveer de 600-1200 betekent dat er meer geventileerd moet (gaan) worden. Erboven is een duidelijk signaal dat ventilatie niet afdoende is. Dan is het belangrijk om de situatie te bekijken. Een gevulde woonkamer op een verjaardag zal de CO2-waarde snel laten stijgen. Voor een enkele keer is een hogere waarde uiteraard niet zo erg. Het kan wel een aandachtspunt worden als deze waardes regelmatig worden gehaald.

De CO2-waarde in een woning is ook voor energiecoaches een mooi getal om te gebruiken tijdens een huisbezoek. Terwijl er een gesprek met bewoners plaatsvindt, kan de energiecoach met een mobiele CO2-meter snel testen hoe het met de ventilatie is gesteld.

Tegenwoordig zijn er steeds meer ventilatiesystemen die intelligent(er) sturen op CO2. Zo wordt er niet teveel geventileerd als er geen bewoners zijn en neemt de intensiteit van ventileren toe bij aanwezigheid. Een mooie manier om een goede balans te vinden tussen warmtebehoud en ventilatie. Vooral in de winter is dit een mooie manier om kosten te besparen op de warmtevraag van de woning.

Vluchtige organische stoffen

Nagenoeg ieder materiaal, vloeistof of mens geeft geurdeeltjes af. Een groot deel komt uit producten die hun oorsprong hebben uit aardolie of organische stoffen. Vaak hebben deze ook een sterkere geur, zoals benzine, schoonmaakmiddelen, lijm, deodorant. Niet alle deeltjes zijn schadelijk, maar ze hebben wel invloed op ons binnenklimaat. Ook hier is ventilatie cruciaal om de specifieke geuren zodanig te verdunnen dat het niet meer hinderlijk is.

Bij de aanschaf van nieuwe objecten of materialen in de woning is het raadzaam om te kijken naar de impact op het binnenklimaat. Meubels van o.a. de Ikea zijn vaak gemaakt van MDF. In dit soort verlijmde materialen zit vaak vluchtige organische stof genaamd formaldehyde. Een te hoge blootstelling is inmiddels aantoonbaar kankerverwekkend. Voor het monteren kan het daarom raadzaam zijn om de doos gedeeltelijk te openen zodat deze kan luchten. Uiteraard wel met extra ventilatie in de betreffende ruimte. Gelukkig worden de regels omtrent het gebruik van formaldehyde ook steeds strenger.

De buitenwereld

Vaak is de luchtkwaliteit in woningen veel slechter dan de buitenlucht. Echter door zaken zoals verkeer, houtstook, smog en het bemesten van landbouwgrond wordt ook het binnenklimaat beïnvloed. Een deel van de binnenlucht en de aanwezige vervuiling komt dus van buiten. Daarover later meer in deze blogpost.

Binnenklimaat meten met sensoren

De genoemde factoren kunnen allemaal worden gemeten met 1 of meerdere sensoren. De grootste uitdaging zit hem vooral in de kwaliteit van sensoren. Een andere uitdaging is dat de meeste sensoren slechts enkele zaken kunnen meten. Wie een vochtprobleem in huis heeft zal eerder een hygrometer kopen. Deze kan echter geen CO2 of vluchtige organische stoffen meten.

Het noemen van specifieke sensoren is iets dat ik liever niet doe, omdat het lastig is om de kwaliteit te toetsen. Ironisch genoeg zou je daarvoor weer losse meetapparatuur moeten hebben die de nauwkeurigheid van een sensor kan bepalen. Wel kan ik wat tips delen waar je op zou kunnen letten.

Goedkoop is vaak duurkoop

Een goede betrouwbare sensor is vaak het meest kostbare onderdeel in een meter. Een goedkope meter kan daarom zelden een goede sensor bevatten, zeker als de kosten van fabricage, transport en verkoop er nog bovenop moeten komen. Mijn advies zou daarom ook zijn om vooral voor de ruimtes die het meest gebruikt worden te voorzien van een goede meter. Vaak kom je dan uit op fabrikanten die gespecialiseerd zijn in meetapparatuur.

Bij analoge meters die geen elektronische componenten zitten, kan de kostprijs lager zijn. Zo heeft een analoge luchtvochtigheidsmeter vaak een synthetische haar, die op zijn beurt een wijzertje een bepaalde kant op duwt of trekt. Alles staat met de kwaliteit van deze synthetische haar, maar ook de bevestiging.

Laat je niet verleiden door de glimmende buitenkant

Sommige meters zien er prachtig uit. Dat is mooi, want het oog wil ook wat. Toch is het hier ook zinvol om nog eens goed na te denken waar het prijsverschil in kan zitten met vergelijkbare producten die er minder mooi uit zien. Heeft de fabrikant oog voor detail gehad en de rest niet? Dat kan, maar vaak zal er op kwaliteit ingeleverd zijn aan de binnenzijde van het apparaat.

Tip: koop in bulk

Wil je de luchtvochtigheid in de woning (of meerdere woningen) meten? Koop dan een pakket met 3 of 4 meters. De kans dat deze in dezelfde batch zijn geproduceerd is groter. Na ontvangst uiteraard wel even allemaal opstellen in dezelfde ruimte en testen hoe groot de onderlinge verschillen zijn. Zo kwam ik bij een meter erachter dat deze teveel afweek van de andere twee en is die retour gegaan. Het vervangen exemplaar lag wel in lijn met de andere twee meters.

Alles-in-1 meters

Voor onze woonkamer heb ik gekozen voor een alles-in-1 meter. Deze meet de volgende zaken:

• CO2 (in ppm)
• Geluid (in dB)
• LUX (lichtintensiteit)
• PIR (beweging)
• PM2.5 (fijnstof)
• Rook
• Temperatuur
• Vochtigheid
• Vluchtige Organische Stoffen (VOS)

Door de veelzijdigheid van de meter en aanwezigheid van meerdere sensoren is dit apparaat niet goedkoop. Precies met die reden hangt hij in de woonkamer. Dit is voor ons wellicht de belangrijkste plaats waar allerlei factoren bij elkaar komen: onze aanwezigheid en gasten (CO2, vocht), kookluchten (VOS, vocht, fijnstof).

Het betreffende type is een MCOHome multi-sensor A8-9. De optie om door middel van het zwave-protocol te communiceren met ons domoticasysteem was een mooie aanvulling. Er zijn vast andere alles-in-1 meter beschikbaar. Zo hebben inmiddels onze vrienden van Fiber Filtration ook een luchtkwaliteitsmeter in hun assortiment. Over de kwaliteit van de filterboxen ben ik zeer positief, maar door gebrek aan ervaring met de luchtkwaliteitsmeter kan ik daar (nog) niet over oordelen.

Binnenklimaat verbeteren

Nu we wat meer weten over de invloeden op het binnenklimaat, sluit ik deze blogpost graag af met enkele maatregelen die eenieder kan nemen om de kwaliteit van de binnenlucht te verbeteren.

Beter of slimmer ventileren

Door middel van een goede meter kunnen we bepalen of er meer ventilatie nodig is. Hierbij zijn de factoren CO2, fijnstof, vluchtige organische stoffen (VOS) de meest belangrijke.

Inzet van een luchtzuiveraar en/of -bevochtiger

Ruimtes die, ondanks extra ventilatie, toch hoge waardes fijnstof of ongewenste geuren blijven houden kunnen baat hebben van een luchtzuiveraar. Dit apparaat trekt lucht door een of meerdere filters en blaast het daarna de woning weer in. Voor extra vocht kan dit door middel van een luchtbevochtiger. Steeds vaker zien we apparaten die beide functies combineren.

Ongewenste geuren van buitenaf weren

Soms wordt het binnenklimaat sterk beïnvloed door de buitenlucht, zeker als het aankomt op geuren. Gebruik je raamroosters, dan zijn de opties vaak beperkt tot het gebruik van de genoemde luchtzuiveraar. Bij balansventilatie is het vaak mogelijk om een filterbox in te zetten. In het artikel Filterbox tegen geuroverlast zoals van houtstook heb ik meer informatie staan over de mogelijkheden. Mijn advies zou zijn om je goed in te lezen en te laten informeren. Iedere situatie is anders en biedt ook weer andere mogelijkheden.